Przedszkole Miejskie Nr 27 im. Majki Jeżowskiej

"Kultura pedagogiczna rodziców"

• 
• 

         Jak wynika z podejmowanych prób definiowania kultury, stanowi ona pojęcie niejednoznaczne – bywa rozumiana rozmaicie i nieraz bardzo szeroko. Według S. Czarnowskiego składa się na nią „…całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie” (Czarnowski 1956, 20). Ze sformułowaniem tym zgodne jest również określenie kultury przedstawione przez J. Szczepańskiego, według którego kultura obejmuje „ogół wytworów działalności ludzkiej – materialnych i niematerialnych wartości, uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom” ( Szczepański 1963, 43-44).

         W kontekście wymienionych określeń kultury można przyjąć, że kultura pedagogiczna społeczeństwa to: „taki ogół wartości, norm i sposobów zachowania, który wynika ze świadomości celów wychowania oraz posiadanej wiedzy o wychowaniu, a przejawia się umiejętnością reagowania w sytuacjach wychowawczych ze względu na potrzeby dzieci i młodzieży”

 ( Maciaszkowa 1977, 164).

         Związki między kulturą a kulturą pedagogiczną występują wyraźniej, jak przyjmiemy że „ mówiąc o wychowaniu mamy na myśli zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno – motywacyjną jednostki” (Muszyński 1977, 10). Jednocześnie wychowanie jest przekazywaniem drugiemu człowiekowi właściwej danej kulturze sumy wzorów poznawczych, selekcyjnych, wartościujących (por. Kamiński 1972, 47).

         Należy dalej podkreślić, że z obserwacji wynika, iż kultura pedagogiczna rodziców kształtuje się w całokształcie warunków domu rodzinnego i wielorakich uwarunkowań jego funkcjonowania. Jest ona nie tylko elementem kultury rodziny, ale i wyrazem jego ogólnego poziomu. Ta zależność ma szczególnie duże znaczenie dla dzieci i młodzieży. Bowiem ich stosunkowo plastyczna psychika i nieduży zasób doświadczeń sprawiają, że przyjęty w tym okresie system wartości – przekazywany w rodzinie czy to świadomie, czy to w sposób nie zamierzony, przez sam przykład rodziców – pozostawia na ogół trwałe i trwałe i trudne do zlikwidowania ślady. Wobec tego zaś, że dzieci za swe zachowanie się, nie mogą być jeszcze w pełni odpowiedzialne, tym większa odpowiedzialność spada na rodziców i wychowawców za to, aby wychowawcze ich oddziaływania, tak niezbędne w odniesieniu do bardzo szerokiego i złożonego kręgu różnorodnych przejawów życia rodzinnego, były możliwie adekwatne do wielkości stojącego przed rodzicami zadania. Koniecznym tego warunkiem jest kultura pedagogiczna rodziców. Oddziaływania ich muszą być tak przemyślane, aby zapewniały warunki wszechstronnego rozwoju dziecka i ściśle z rozwojem tym powiązanych zainteresowań intelektualnych, estetycznych czy kulturalnych – które łącznie wdrażają dziecko do właściwego kierowania swoim życiem także później, w wieku dorosłym (Ziemska 1986, 300-301).

         Na kulturę pedagogiczną składają się trzy główne elementy:

• wiedza oraz świadomość celów wychowawczych,

• życzliwością nacechowany emocjonalny stosunek do innych ludzi, a przede wszystkim do dzieci,

• umiejętność pracy wychowawczej w interesie drugiego człowieka, a zwłaszcza dzieci (Maciaszkowa 1977, 163).

         Dla prawidłowego realizowania przez rodziców procesu wychowania każdy z wymienionych tu komponentów kultury pedagogicznej jest bardzo ważny. Im wyższy poziom osiąga każdy z tych elementów oraz im bardziej są one z sobą zharmonizowane, tym wyższy jest poziom ogólny kultury pedagogicznej rodziny (Ziemska 1986, 301).

         Posiadana przez rodziców wiedza na temat organizacji i metod wychowania, a w szczególnie wiedza o psychice dziecięcej w ogóle i warunkach jej rozwoju, pozwala na trafniejsze rozwiązywanie problemów wychowawczych, a co za tym idzie, na trafniejsze i skuteczniejsze oddziaływanie w kierunku prawidłowego kształtowania się osobowości danego dziecka. Komponent emocjonalny kultury pedagogicznej rodziców obejmuje: zrozumienie psychiki wychowanka, wytworzenie w domu rodzinnym atmosfery wzajemnego zaufania i serdeczności. Okazywanie dzieciom życzliwości i miłości prowadzi do kształtowania się odpowiedniej więzi uczuciowej między rodzicami a dziećmi, sprawia, że dziecko czuje się pewnie i bezpiecznie (Ziemska 1986, 301).

         Szczególnie ważną rolę w wychowaniu dziecka odgrywa także odpowiedni do niego stosunek rodziców – nie tylko emocjonalny, lecz również ten, który się wyraża w ich sposobie zachowania, oraz umiejętne zaspokajanie jego potrzeb. Poziom kultury pedagogicznej rodziców znajduje tu wyraz przede wszystkim w przejawianych przez nich postawach rodzicielskich, będących według uwag M. Ziemskiej ( 1965, 115) ” tendencją do zachowania się matki czy ojca w specyficzny sposób wobec dziecka”. W zależności od swoich postaw wobec dziecka rodzice przejawiają określony formy zachowania, które wpływają z kolei na kierunek kształtowania się odpowiednich do tych form cech charakteru i osobowości dziecka, a w przyszłości człowieka dorosłego (Ziemska 1986, 301).

         Do postaw rodzicielskich sprzyjających właściwemu rozwojowi dziecka można, za M. Ziemską (1973), zaliczyć postawy:

• akceptacji,

• uznania praw dziecka w rodzinie,

• współdziałania,

• dawania rozumnej swobody (Ziemska 1973, 57 – 64).

 

M. Ziemska (1973) przyjmuje je za koncepcją Maslowa (1997) tzw. piramidy potrzeb. Są to postawy zapewniające odpowiedni kontakt uczuciowy z dzieckiem, płaszczyznę porozumienia wyzwalające aktywność dziecka i rozbudzające poczucie odpowiedzialności za swe postępowanie, pobudzające do właściwego uczestnictwa w życiu rodzinnym. Inaczej mówiąc, prawidłowe są te postawy rodziców, które stwarzają warunki do pełnego społecznego rozwoju dziecka i nie prowadzą do zaburzeń w jego zachowaniu. Nie są natomiast z wychowawczego punktu widzenia poprawne te postawy rodziców, które nie uwzględniają zaspokajania tego rodzaju podstawowych potrzeb dziecka, jak: potrzeby doznawania życzliwości miłości, współdziałania, aktywności i samorealizacji oraz szacunku dla własnej godności, poczucia własnej wartości. Gdy stosunek rodziców do dzieci ma charakter odtrącający, tak że wytwarza się między nimi dystans i zaznacza się chłód uczuciowy wobec dziecka, a zamiast wnikania w jego kłopoty i problemy, występuje ciągła dezaprobata i krytyka dziecka – może to spowodować w jego rozwoju różnorodne zaburzenia, przejawiające się jako nieposłuszeństwo, kłamstwa, kłótliwość, uleganie chęci przywłaszczenia sobie cudzych rzeczy. Stosunek odtrącający też w innych wypadkach powodować zastraszanie, bezradność dziecka, trudności w jego społecznym przystosowywaniu się. Wtedy taki stosunek rodziców jest nadmiernie wymagający, tzn. kiedy stawiają oni dziecku wymagania nie liczące się z jego indywidualnością, z jego możliwościami fizycznymi i psychicznymi – prowadzić to może do występowania zaburzeń w kształtowaniu się osobowości dziecka (Ziemska 1986, 302).

         Na kulturę pedagogiczną rodziców składa się niejako całokształt ich postępowania z dzieckiem, organizacja życia w rodzinie, jego atmosfera i wytworzony jego styl. W wychowaniu bowiem każdy krok ma znaczenie, do każdego działania, każdego składnika życia rodzinnego i każdej w nim sytuacji trzeba przywiązywać dużą wagę, gdyż stanowią one dla dzieci wzór życia, składają się na sposób doświadczeń, umożliwiając im ocenę i świadomy wybór własnych zachowań związany z procesem samookreślania się, z procesem wyboru i rozumienia przez wychowanka własnej roli społecznej (Ziemska 1986, 302).

         Można przyjąć, że poziom kultury pedagogicznej rodziców wyznaczają czynniki dające się ująć w sześć grup tematycznych:

1. wiedza o dziecku i stosunek do jego potrzeb,
2. świadomość własnej roli wychowawczej oraz poczucie odpowiedzialności za los dziecka i jego prawidłowy rozwój,
3. poglądy rodziców na charakter stosunków wychowawczych w rodzinie,
4. stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i dalszego kształcenia,
5. umiejętność oddziaływania wychowawczego przez organizację życia w rodzinie,
6. rodzaje stosowanych w rodzinie metod wychowania i ich znaczenie dla prawidłowego rozwoju dzieci (Ziemska 1986, 302).

 

Opracowała: Anna Siedlarz